Preleminarni rezultati istraživanja u Skelanima
AUSTRO – UGARSKA ISTRAŽIVANJA U SKELANIMA
Daleka prošlost Skelana i okoline u rimskom periodu (I – V vijek n. e.) bila je relativno dobro poznata, zahvaljujući obimnim arheološkim istraživanjima austro- ugarskih arheologa krajem XIX vijeka, čiji su rezultati redovno objavljivani u stručnoj literaturi. Poznati arheolog Karlo Pač istraživao je rimsku nekropolu i kasnoantičko groblje sa dve ranohrišćanske bazilike. U prostoriji F bazilike 1 deponovao je 80 pronađenih i sakupljenih rimskih kamenih spomenika, namjeravajući da ih transportuje u Zemaljski muzej u Sarajevu.
PRIRODNA KATAKLIZMA
Nevjerovatno velika poplava rijeke Drine tokom novembra 1896. godine, koju je opisao naš nobelovac Ivo Andrić u romanu Na Drini ćuprija, trajno je uništila sve trošne građevine tadašnjih Skelana, dok je prostor lokaliteta sa rimskim bazilikama prekrila sa 2 m šljunka i riječnog nanosa. Ni sam istraživač nije vjerovao da su ovi spomenici sačuvani, te je sve prepušteno vijekovnom zaboravu. Tako je prošlo 112 godina, sve do 2008. godine, kada je Vlada Republike Srpske odobrila znatna sredstva za arheološka istraživanja u Skelanima, i dok je mr Mirko Babić, rukovodilac stručne ekipe, nije ponovo pronašao ove spomenike, što je izazvalo pravu senzaciju.
LITERATURA O SKELANIMA
Najstarija zapažanja o vidljivim ostacima rimskih građevina u Skelanima objavio je poznati putopisac Feliks Kanic. Prvi arheološki tekst o rimskoj prošlosti Skelana, pod naslovom Iz rimske varoši u Skelanima, objavio je Karlo Pač 1907. godine u časopisu Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, gdje je objavio crteže i tumačenje svih 80 pronađenih rimskih kamenih spomenika. Nekoliko desetina istraživača, nakon toga, bavilo se reinterpretiranjem i tumačenjem ove arheološke i istorijske građe. Od najozbiljnijih studija, posvećenih ovoj tematici, navodimo Municipium Malvesiatiumiz 1988. godine, (Ivo Bojanovski) i Srebrenica i okolica u rimsko vrijemeiz 2002. godine (Enver Imamović)
ARHEOLOŠKA OTKRIĆA U SKELANIMA 2008 GOD.
Ponovno otkriće ovog lokaliteta, svojevrsnog muzeja pod zemljom, sa osamdeset rimskih spomenika, izazvao je pravu arheološku senzaciju i omogućio formiranje novog muzeja u Skelanima. Prostorija F bazilike 1 danas se nalazi većim dijelom ispod kuće i pomoćne zgrade baba Anke, te je za nastavak istraživanja potrebno ove dvije građevine otkupiti. Oko trideset rimskih spomenika iskopano je iz sonde 9, sa prostora između ova dva objekta. Spomenici su smješteni u prostoru oronulog i napuštenog Doma kulture Zemljoradničke zadruge u Skelanima, iskorišćen za novoformirani muzej.
OTKRIĆA MOZAIKA U SKELANIMA
Tokom arheoloških iskopavanja prostora pored Zemljoradničke zadruge, u sondama 1,2,3, pronađeni su veliki i dobro sačuvani rimski podni mozaici, vjerovatno iz druge polovine IV vjeka n.e. Mozaik je izuzetnog kvaliteta izrade sa kombinacijom geometrijskih motiva i četvorolisnih rozeta, izvedenih preciznim preplitanjem sa ornamentima u tamnoplavoj i tamnocrvenoj boji, na bijeloj podlozi. Kompoziciona šema obogaćena je ukrasnim pravougaonim i kvadratnim poljima, ispunjenim kombinacijom geometrijskih motiva i kontinuiranog prepleta, a u repertoaru boja javljaju se svijetloplava i okeržuta boja. Otkriveno je oko 40 m2 mozaika u, bar, 4 prostorije, ali se centralni mozaik, sa najljepšom kompozicijom, očekuje na prostoru dvije prizidane građevine, južno od Doma kulture.
OSTACI RIMSKE ARHITEKTURE
U Skelanima je tokom arheološke kampanje 2008. godine započeto iskopavanje 10 sondi na četiri lokacije, ukupne površine oko 500 m2 u kojima su pronađeni tragovi rimske arhitekture. Svakako, najznačajnija je reprezentativna građevina sa podnim grijanjem, mozaicima i zidnim freskama (sonde 1,2,3). Ovdje, takođe, konstatovano je i postojanje tri arhitektonska nivoa, kada su mlađe građevine preziđivane iznad temelja ranijih rimskih objekata. Tragovi rimskih zidova konstatovani su i u nedovršenim sondama (4,5,i 6) na lokaciji Porte Srpske pravoslavne crkve, nedaleko od Zemljoradničke zadruge. I u započetoj sondi 7 pronađeni su ostaci rimskog građevinskog šuta.
JUŽNA GRANICA RIMSKOG NASELJA U SKELANIMA
U sondi 10, na Brankovoj njivi, pored visoke obale Drine, pronađeni su impozantni ostaci neke velike rimske vile sa kupatilima, popločanim kanalima, podnim mozaicima slabijeg kvaliteta, uz brojni pokretni arheološki materijal. Ovaj prostor vjerovatno je i poredstavljao južnu granicu rimskog naselja u Skelanima.
SJEVERNA GRANICA
Ispod baba Ankine kuće, upravo pored današnje table sa oznakom naselja Skelani, nalazila se rimska bazilika 1 (sonda 9), sa nekropolom. Ovo je istovremeno bila i sjeverna periferija naselja u vrijeme rimske uprave. Nadalje, vidljive su konture ostataka rimskog puta, koji se pružao nizvodno pored Drine. Ovdje su krajem XIX vijeka konstatovane i rimske ciglane, kao i još jedna bazilika, sa nekropolom.
STEĆAK SA KROVOM NA ČETIRI VODE
Na lokaciji u blizini baba Ankine kuće, prilikom traganja za bazilikom 1, pronađen je i u sondi 8 jedinstveni srednjovjekovni nadgrobni spomenik (mramor-stećak), sa reljefom luka i strijele, rađen od tvrdog zelenog kamena-škriljca. Ovaj vojvodski nadgrobnik opredjeljuje se, načelno, u drugu polovinu XIV vijeka.
POKRETNI ARHEOLOŠKI METERIJAL
Arheološka istraživanja trajala su pet sedmica, izvođena zahvaljujući sedmočlanoj stručnoj ekipi, uz 32 fizička radnika i upotrebu mehanizacije. Radovi su bili usmjereni prvenstveno na otkrivanje ostataka arhitekture, pa je znatniji pokretni arheološki materijal pronađen tek u sondi 10 i, dijelom, u sondi 5. Ovome je doprinijela i činjenica da su radnici prilikom izgradnje Zemljoradničke zadruge 1946. godine, naišli na mozaik, kada je određena iskopavanja neovlašteno izvodio i lokalni nastavnik istorije, što je ostalo nepoznato nadležnim ustanovama.
PLANIRANI NASTAVAK ISTRAŽIVANJA TOKOM 2009. GODINE
Velika arheološka otkrića u Skelanima 2008. godine definitivno su potvrdila da se u Skelanima nalazio centar municipalne uprave za prostor Srednjeg Podrinja u vrijeme rimske uprave. Blizina bogatih rudnika srebra omogućila su solidan materijalni razvoj, a okolnost da ovaj prostor nije nastanjivan nakon pada Rimskog carstva u V vijeku doprinjela je da se do danas sačuvaju mozaici u ovolikoj površini.
Ukoliko se otkupe dve njive i sruše četiri navedena objekta realno je očekivati da će se otkriti preko 100m² mozaika, koje bi bilo najbolje zaštititi natkrivenim prostorom, uz koje bi se formirao muzej rimskih kamenih spomenika. Ovakva cjelina predstavljala bi najljepšu rimsku destinaciju unutrašnjosti Balkana, a sistematska arheološka istraživanja bila bi od velikog naučnog značaja.
Mr. Mirko Babić, arheolog iz Bijeljine